مقایسه انواع کودهای حیوانی در کشاورزی

کودهای حیوانی

یکی از رایج‌ترین کودهایی که اکثر کشاورزان در زمین‌های خود استفاده می‌کنند انواع کودهای حیوانی است. کودهای دامی نوعی کود آلی با منبع حیوانی هستند که از مواد بستری و مدفوع حیوانات اهلی مانند گاو، گوسفند و … حاصل می‌شوند. کود‌های حیوانی اگر به‌صورت مناسب فرآوری شده باشند به طور موثری می‌توانند به بازگرداندن عناصر غذایی به خاک کمک کرده و شرایط مناسبی را برای رشد گیاهان فراهم کنند.

کیفیت کودهای حیوانی چگونه تعیین می‌شود؟

عوامل مختلفی در تعیین کیفیت کودهای دامی موثر هستند از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوع حیوان: میزان مواد غذایی در فضولات حیوانات مختلف با توجه به تفاوت در فیزیولوژی بدن آنها متفاوت است. به عنوان مثال میزان پتاسیم در کود مرغی بیشتر از کود گاوی و گوسفندی است.
• میزان پوسیدگی کود: کودهایی که به شکل صحیح فراوری شده و خوب کمپوست شوند از کیفیت بالاتری برخوردار هستند. توجه شود که صرف پوسیدگی ملاک کیفیت نیست. شاید اینطور برداشت شود که کودهای دامی کهنه پوسیده هم با کیفیت‌اند؟! خیر اینطور نیست. منظور از پوسیدگی این است که کود بخوبی کمپوست شده و تجزیه شده باشد. کودهای کمپوست رنگ سیاه داشته و نرم هستند و هیچ آثاری از بذر علف هرز و آلودگی در خود ندارند.
• نوع موادی که دام تغذیه می‌کند: نوع موادی که حیوانات تغذیه می کنند تاثیر زیادی در محتوای عناصر غذایی فضولات آنها دارد. در صورتی که دام از مواد غذایی غنی تغذیه کند کود حاصل از فضولات آن نیز درصد عناصر غذایی بالایی خواهد داشت.
• مقدار بذر علف‌های هرز و آلودگی‌های کود دامی: هر چقدر میزان بذر علفهای هرز و آلودگی‌های باکتریای و قارچی کود کمتر باشد کیفیت بالاتری دارد که این عامل را می توان با کمپوست کردن صحیح کاهش داده و کنترل کرد.
• از عوامل دیگر موثر بر کیفیت کود حیوانی می توان به کیفیت مواد بستری، مقدار لارو و تخم حشرات داخل کود حیوانی اشاره کرد.

مزایای کودهای حیوانی

از مزایای کودهای حیوانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• منبع مناسبی از عناصر غذایی ضروری مانند نیتروژن برای گیاهان
• افزایش حاصلخیزی خاک
• افزایش خلل و فرج خاک و تهویه آن
• کاهش فرسایش خاک و آبشویی آن
• افزایش ظرفیت نگهداری آب و مواد غذایی خاک

کودهای حیوانی به مانند تیغ دو لبه عمل می‌کنند، اگر این کودها به صورت صحیح فرآوری و کمپوست نشوند زیان‌های آن‌ها به مراتب بیشتر از مزایای آنها خواهد بود و در دراز مدت می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را برای انواع کشت‌های باغی و زراعی وارد کنند.

چرا باید فضولات دامی را قبل از مصرف کمپوست کرد؟

فضولات دامی تازه حاوی مقادیر بالایی از نیتروژن محلول به فرم آمونیوم یا پروتئین هستند. فضولات دامی تجزیه نشده ممکن است حاوی فرم نامناسب از نیتروژن و انواع باکتری‌ها باشند که می‌تواند باعث سوزندگی و آسیب به گیاه شود.
همانطورکه گفته شد، فضولات حیوانی حاوی نیتروژن بالایی هستند و وقتی وارد خاک می‌شوند تعادل کربن به نیتروژن در خاک به هم می‌خورد. وجود تعادل بین کربن و نیتروژن برای فعالیت بهتر میکروارگانیسم‌های مفید خاک و جذب عناصر غذایی توسط گیاه ضروری است، بنابراین باید فضولات طی فرآیند کمپوستینگ با مواد غنی از لحاظ کربن مانند کاه و کلش و برگ گیاهان مخلوط شده و سپس وارد خاک شوند.
فضولات دامی حاوی مقادیر بالایی از مواد پیچیده مانند کلرید سدیم و انواع بیماری‌ها هستند که در صورت مصرف مستقیم، آسیب جبران ناپذیری به گیاه و خاک وارد می‌کنند. با تجزیه و کمپوست کردن آنها این مواد مضر توسط میکروارگانیسم‌های مفید حذف و از بین می‌رود.

توجه بسیار مهم: بسیاری از کشاورزان تصور می‌کنند با نگهداری و کهنه کردن فضولات می‌توان آنها را استفاده کرد ولی کشاورزان عزیز توجه داشته باشید با این کار آلودگی‌های باکتریایی و بذر علف‌های هرز فضولات حذف نمی‌شود. کود کهنه همان کود کمپوست شده نیست. کودهای دامی سالم به روش‌های مختلف با رطوبت و هوادهی مناسب و تجربه دماهای حداقل ۱۴۰ درجه‌سانتی‌گراد تجزیه شده و به کمپوست تبدیل می‌شوند.

معایب کودهای حیوانی

با وجود تمام مزایای استفاده از کودهای دامی این کودها خطراتی نیز به همراه خود دارند همان طور که گفته شد در صورتی که فضولات حیوانی بدون فرآوری صحیح و به‌صورت مستقیم مصرف شوند، می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به همراه کشت‌های زراعی و باغی وارد کنند.

• وجود بذر علفهای هرز و انواع بیماری‌های قارچی و باکتریایی
• ایجاد سوزندگی در گیاه در اثر مصرف کودهای حیوانی تازه
• آلودگی‌های زیست محیطی
• افزایش شوری خاک
• تحت تاثیر قرار دادن سلامت انسان: کودهای دامی حاوی انواع عوامل بیماری‌زا مانند باکتری سالمونلا، کامپیلوباکتر، باکتری E.coli و… هستند. در صورتی که این کودها وارد خاک شوند، در مواردی این عوامل بیمارگر می‌توانند جذب گیاه شده و با تغذیه انسان از آن، وارد بدن شوند.
• امروزه خرید و مصرف کودهای دامی هزینه‌های زیادی را به کشاورز تحمیل می‌کند.

انواع کودهای حیوانی

کودهای دامی حاوی مقادیر مختلف از عناصر غذایی هستند و باید در زمان‌های مختلف به روش‌های مختلف و با احتیاط مورد استفاده قرار گیرند. رایج ترین انواع کودهای دامی مورد استفاده در کشاورزی ایران عبارتند از:

• کودهای مرغی
• کودهای گاوی
• کودهای گوسفندی

کود مرغی

مرغ‌ها حیواناتی همه‌چیز خوار هستند. از این رو فضولات آنها گرمای زیادی تولید کرده و غنی از نیتروژن هستند. در حالت ایده‌آل بهترین کود حیوانی برای باغات همین کود مرغی است. این کود حاوی مقادیر بالایی از نیتروژن است، عنصری که همه گیاهان به آن نیاز دارند. برای جلوگیری از سوزندگی ناشی از آن، حتما باید به‌خوبی کمپوست و فراوری شوند.

کود گاوی

سیستم گوارشی گاو کارآمدتر بوده و علف‌هایی که تغذیه می‌کند را بخوبی هضم می‌کند، این کار باعث می‌شود فضولات و کود آن بذر علف هرز کمتری داشته باشد. از آنجایی که حجم زیاد آن را کاه و کلش تشکیل می‌دهد برای تجزیه و آزاد شدن عناصر غذایی مدت زمان بیشتری طول می‌کشد. محتوای عناصر غذایی کودهای گاوی کمتر از کودهای گوسفندی، مرغی و اسبی است.

کود گوسفندی

نکته حائز اهمیت در مورد کودهای گوسفندی، محتوای پتاسیم بالای آنهاست. بنابراین در کشت‌هایی که به پتاسیم زیادی نیاز داشته باشند می‌تواند مفید باشد. این کودها بهتر از کودهای گاوی هستند. جمع‌آوری و حمل آنها راحت‌تر بوده و چون فرم آنها به‌شکل گلوله است، فرایند کمپوست کردن آنها سریعتر انجام می‌شود، زیرا فرم گلوله‌ای باعث می‌شود ورود جریان هوا به داخل توده کمپوست براحتی انجام شود و همچنین نسبت به سایر کودها سریعتر خشک می‌شود.

درصد (٪) عناصر غذایی (NPK) در کودهای دامی

حیوان/عنصر	N	P	K
گاو	0.6	0.4	0.5
گوسفند	0.7	0.3	0.9
اسب	0.7	0.3	0.6
مرغ	1.1	0.8	0.5

براساس اطلاعات جدول بالا، کودهای مرغی از لحاظ محتوای عناصر غذایی برای گیاهان بهتر از سایر کودها هستند. در رتبه بعدی کودهای گوسفندی قرار می‌گیرند.

کودهای حیوانی برای کشاورزی، خوب یا بد؟

اگر مطالب این مقاله را از ابتدا مطالعه کرده باشید، حتما متوجه شده‌اید که کودهای حیوانی در کنار مزایا، دارای معایبی نیز هستند که هنگام مصرف باید همه جوانب را در نظر گرفت. با توجه به این موارد، اکنون سوالی که شاید به ذهنتان برسد این است که کودهای دامی را مصرف کنیم یا خیر؟
ببینید دوستان عزیز،  استانداردهایی برای فرآوری کودهای حیوانی تعریف نشده و اینکه با روش‌های فراوری رایج نمی‌توان آلودگی‌های احتمالی باکتریایی و قارچی فضولات را از بین برد. به عنوان مثال، بعضی از گونه‌های قارچی و باکتریایی توانایی زنده‌مانی حتی در دماهای چند صد درجه را نیز دارند و براحتی از بین نمی‌روند. کدام روش و تکنولوژی فراوری وجود دارد که دمای محیط کمپوست را تا ۱۴۰ درجه افزایش دهد؟ آیا در ایران همچین تکنولوژی به کار می‌رود؟ در صورت خرید کودهای دامی، نظارتی از طرف کشاورز روی فرایند ضدعفونی و کمپوستینگ صورت نمی‌گیرد و  کشاورز نیز علم کافی برای تشخیص کود حیوانی سالم ندارد (در مواردی با نمونه‌برداری از کود و ارسال به آزمایشگاه‌ها می‌توان از میزان بار میکروبی و میزان عناصر غذایی کود حیوانی مطلع شد) . در کنار این موارد هزینه‌ها را هم در نظر بگیرید. با این وجود و در صورت صرف‌نظر کردن از موارد گفته شده، اگر کودهای آلوده را وارد خاک کنید، در مراحل بعد خسارت‌های احتمالی را به هیچ عنوان نمی‌توان جبران کرد. اگر خودتان علم و امکانات کافی بر کمپوست‌کردن و عملیات ضدعفونی فضولات حیوانی دارید مانعی بر استفاده این نوع از کودهای آلی وجود ندارد. در غیراین صورت توصیه می‌شود حدالامکان از مصرف این نوع کودها خودداری کنید. توصیه جایگزین ما به شما کشاورز عزیز، استفاده از سایر کودها (کودهای زیستی و شیمیایی) در قالب یک برنامه غذایی صحیح و علمی زیر نظر کارشناسان متخصص حوزه تغذیه گیاهی است.

لطفا نظر و پیشنهاد خود را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید…